ایام سوگواری و یک سنت دیرینه
بر اساس عرف رایج و به پاسداشت حرمت ایام محرم و شهادت سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبداللهالحسین(ع) و یاران وفادارشان، معمولا از روز اول محرم، صفحه طنز و کارتون شهرونگ را تعطیل میکنیم. البته این سنت را زمانی که صفحه کاملی نداشتیم و صرفا در حد ستون طنز و کارتون بودیم نیز عمل میکردیم.
میخواهم کمی عمیقتر از عرف رایج به این مسأله نگاه کنیم و اساسا به فلسفه طنز و کارتونی بپردازیم که بیانکننده یک مسئولیت اجتماعی است. ظاهرا علت عدم انتشار طنز و خصوصا کارتون در روزنامه، بُعد خندهآور بودن آن است. احتمالا بر این اساس که شاید کارتونها موجب شاد شدن مخاطب میشوند و از طرفی ایام سوگواری نباید همراه با شادی باشد، حکمی عرفی مبنی بر تعطیلی کارتون و طنز در روزنامهها داده میشود. اما آیا آنچه ما بهعنوان طنز تصویری و تحریری منتشر میکنیم را میتوان با شادی از جنس پایکوبی مقایسه کرد؟
اساسا طنزی که ما دست به انتشارش میزنیم، دارای مسئولیت اجتماعی است. نکتههای ظریف و کاستیهای اجتماعی را رصد میکند و تلاش دارد تا با بیانی هنرمندانه آنها را مطرح کرده و تلنگری به مردم و مسئولان امر بزند. با چنین بنمایهای عموما طنزها و کارتونهایی را که در مطبوعات منتشر میکنیم اگر هم طنز است، طنز تلخی است که از یک عمق معنایی برخوردار است. معمولا برنامههای رادیو و تلویزیون را از این زاویه دنبال کردهام که آیا آنها نیز از ابتدای محرم، برنامههایی که شاید شائبه شاد کردن مخاطب در آن وجود دارد را تعطیل میکنند. دیدم که این طور نیست و شاید ریتم برنامهها سنگینتر میشود.
اتفاقا میخواهم بگویم که طنز و کارتون، عناصری سنگیناند. اصولا «نقد»، امری سنگین، عمیق و موثر است و از آنجا که طنز تصویری و تحریری با «انتقاد» مسئولانه همراه است، عنصری وزین و موثر به حساب میآید. اما اینکه از مدتها قبل از فرارسیدن تاسوعا و عاشورای حسینی بخواهیم هر امری را که شائبه شادی در آن وجود دارد، تعطیل کنیم، چقدر با روح دین، سازگار است؟ شاید این سوالی باشد که پاسخش را باید متخصصان علوم دینی و روانشناسان و جامعهشناسان بدهند. به نظر میرسد اگر بخواهیم عمیق و ریشهای به اصلاح این موارد بپردازیم، باید نگاه جامعه را نسبت به طنز، تصحیح و اصلاح کنیم.
مخاطب اگر به این نتیجه برسد که طنز و کارتون مسئولانه از جنس لودگی لجامگسیخته نیست، بلکه دارای رسالتی سنگین است، آن را عنصری تعطیلبردار نمیپندارد و انتشار آن را در جهت زدودن ناهنجاریهای اجتماعی و سیاسی، لازم و موثر خواهد انگاشت. به عنوان کسی که خمیرمایههای تربیتیاش با الگوبرداری از سیره بزرگان دین شکل گرفته و به آن دلبستگی و وفاداری دارد، احترام به سوگواری معصومین علیهمالسلام را لازم میدانم، اما بهعنوان کسی که سالیان طولانی، مسئولیت سرویسهای کارتون وطنز مطبوعات را بر عهده داشتهام، معتقدم تعطیلی ستونهای طنز تصویری و تحریری بهتر است محدود به همان روزهای شهادت یا وفات این بزرگان دین باشد.